Zanęty wędkarskie

Nie można tworzyć zanęt bez zrozumienia podstawowych właściwości ich składników. To właśnie od nich zależy, czy użyjemy ich jako bazy, czyli składnika głównego, czy jako dodatku klejącego. Produkty zanętowe można podzielić na neutralne, pożywne, klejące, chude oraz smakowo-zapachowe.

Innym sposobem klasyfikacji jest podział na: 1 – podstawowe, 2 – wiążące (objętościowe), 3 – smużące, 4 – pobudzające (przywołujące), 5 – zapachowe, 6 – smakowe. Ten podział jest w pewnym stopniu umowny, ponieważ na przykład bułka tarta ma zarówno właściwości smakowo-zapachowe, jak i klejące w niektórych odmianach. Podobnie mleko w proszku, które oprócz właściwości smużących, ma również słodki smak.

PIECZYWO

W różnych formach pieczywo często stanowi główny, bazowy składnik zanęt gruntowych, zwłaszcza leszczowo-płociowych, a także do łowienia w pół wody. Najlepiej stosować suchy (ale świeży!) chleb w postaci niemielonej, który następnie należy rozmoczyć i dokładnie przetrzeć w rękach lub na sicie. Do tak przygotowanej bazy (do około 50%) można dodawać różne mieszanki firmowe oraz składniki zapachowo-smakowe, pamiętając, że bazowy składnik jest już wilgotny. Innym sposobem jest wymieszanie suchego mielonego chleba z innymi suchymi zanętami, a następnie, na długo przed połowem, namoczenie. Właściwości klejące tego pieczywa są niewielkie.

Bułka tarta to podstawowy składnik zanęt na ryby karpiowate. W zanętach głębinowych (połowy z gruntu) może stanowić od jednej do dwóch trzecich objętości suchej masy zanętowej. Im grubszą ma ziarnistość, tym dłużej i dokładniej trzeba ją nawilżać. Drobno utarta, jasna lub zrumieniona (bez tłuszczu) ma niewielkie właściwości wiążące i sycące. Jest doskonałym składnikiem zanęt pobudzających, szybko działających. Szczególnie polecana do zanęt płociowych. Ciemna, prażona (nie przypalana) zyskuje na smaku i zapachu. Bułka w postaci pyłu stosowana jest wyłącznie do zanęt powierzchniowych.

Cenionym składnikiem bazowym zanęt, w tym również wysokiej klasy mieszanek firmowych, są bogate w proteiny suchary mielone. Zlepiają, a zarazem spulchniają zanętę. Silnie wabiącym składnikiem zanętowym, bardzo cenionym przez wędkarzy wyczynowych są mielone biszkopty. Im słodsze, tym bardziej klejące. Mają cenne właściwości smakowo-zapachowe. Uwaga: jeśli zanęta gruntowa z biszkoptem będzie słabo nawilżona, cząstki pieczywa zbyt szybko uwolnią się z zanęty i wypłyną na powierzchnię. Do zanęt powierzchniowych używa się wyłącznie biszkoptów dietetycznych, bezcukrowych, w proporcji 10-15%.

ZIEMNIAKI

Gotowane ziemniaki to jedna z tradycyjnych i popularnych zanęt, głównie na karpie. Stosowane są w różnych formach: kruszone, krojone w kostkę lub w postaci wygniecionej, mieszane z chlebem. Są one często używane przez wędkarzy jako najprostszy środek wabiący. W tej formie ziemniaki mogą jednak być zbyt sycącym składnikiem zanęty. Lepszym rozwiązaniem są zmielone, odwodnione płatki ziemniaczane. Warto również wspomnieć o bogatej w krochmal, czyli skrobię, mące ziemniaczanej. Mąka ziemniaczana spaja zanętę, ale szybko rozpuszcza się w wodzie. Może być dodatkiem do zanęt leszczowych, płociowych i karpiowych w niewielkich proporcjach – 10 do 15%.

ZIARNA, ZBOŻA, MĄKI, MAKUCHY

W ostatnich latach kukurydza zyskała ogromną popularność w wędkarstwie. Bogate w cukry, czyli węglowodany, ziarna są znakomitą przynętą i dodatkiem zanętowym. Mąka, kasza oraz płatki i chrupki kukurydziane wchodzą w skład wielu mieszanek zanętowych. Kasza kukurydziana gotowana „na papkę” ma silne, choć umiarkowane właściwości zlepiające i sycące. Ulepiona z niej kula rozmywa się stopniowo, doskonale wabiąc ryby. Może stanowić bazę zanęt na ryby karpiowate.

Mąka kukurydziana, również prażona, należy do najskuteczniejszych produktów zanętowych. Niezbyt klejąca, korzystnie wpływa na pracę zanęty. W niewielkich ilościach może wchodzić w skład zanęt powierzchniowych.

Całe, parzone ziarna pszenicy są stosowane jako przynęta na płocie i inne ryby karpiowate. Mąka pszenna, jako składnik lepiący, stosowana jest w proporcji 10-20% objętości suchej masy zanętowej. Jako składnik objętościowy należy używać mąki grubo mielonej.

Otręby pszenne to ceniony produkt spulchniający zanętę, a więc wpływający na jej pracę. Stosuje się je w proporcji 20-30% masy zanętowej (większa ilość zbyt rozluźni zanętę). Można je również prażyć. Mielone mają pewne właściwości zlepiające.

Kasza jęczmienna jest popularną przynętą. Mąka jęczmienna ma właściwości zlepiające, jednak stosowana jest rzadko i nadaje się wyłącznie do ciężkich zanęt gruntowych w niewielkich (10-20%) ilościach.

Parzone płatki owsiane to jedna z najpopularniejszych zanęt. Również zawodnicy je cenią, ale w postaci zmielonej, jako doskonały, naturalny środek wiążący. Są bardzo pożywne, bogate w proteiny, pobudzają leszcze, karpie, rzadziej płocie. Do mieszanek zanętowych zaleca się stosować je w proporcji nie większej niż 10-15%.

Całe, parzone lub gotowane ziarna konopi są dość popularną przynętą płociową na zachodzie Europy. Mączka lub kaszka konopna często wchodzą w skład zanęt gruntowych. Właściwości zlepiające surowych konopi są umiarkowane. Często są prażone.

Mielone ziarna lnu, słonecznika oraz rzepaku, w postaci makuchów, czyli wytłoków poolejowych, mają właściwości pobudzające ryby. Są mało popularne, ale stosowane do zanęt gruntowych i powierzchniowych. Len – na płocie, słonecznik polecany jest do zanęt uklejowych i leszczowych. Dozowanie 10-15%. Ziarna słonecznika mogą być mielone z łuskami, niektórzy zawodnicy nie zalecają prażenia ich.

Rzepakowe makuchy zawierają kilka procent tłuszczu (surowe ziarna nawet do 45%) i mogą wchodzić w skład zanęt gruntowych. Wabią duże ryby karpiowate, ale powinny być stosowane w niewielkich ilościach, do 10%. Bardziej zalecana jest mączka z mielonych makuchów rzepakowych.

Całe, moczone i gotowane ziarna bobu i łubinu, tłuste i bogate w proteiny, bywają na zachodzie Europy używane jako przynęty karpiowe. W postaci zmielonej stosowane są jako składnik wiążący zanęty karpiowe. Zaleca się ich ostrożne dawkowanie (10-15%), ponieważ silnie zlepiają. W Polsce stosowane są rzadko.

Mak jest rzadko stosowany zarówno w postaci makuchów, jak i mączki. Spulchnia zanętę i podobno pobudza ryby. Autorzy cytowanego wydawnictwa „Zanęty” piszą, że kiedy mak jest w mieszance, „słabnie zwykła ostrożność ryb”.

Zmielone ziarna soi, z których otrzymuje się olej, zawierają prawie 50% protein. Mąka sojowa polecana jest na ryby karpiowate, ale ze względu na wysoką pożywność, stosowana jest w proporcji 10-15%. Produkowana jest m.in. w 150-gramowych opakowaniach przez firmę „Design Fishing-Stil”.

Egzotyczne, ale skuteczne dodatki zanętowe były do niedawna znane tylko teoretycznie. Zachodnioeuropejscy wędkarze stosują je od lat. Kopra spożywcza, czyli wysuszony miąższ orzechów kokosowych (wiórki kokosowe), oraz prażone wytłoki kokosa belgijskiego („Coco Belge”) w postaci mąki, wchodzą w skład wielu zanęt powierzchniowych i gruntowych na ryby karpiowate. Kopra działa na zmysły smaku ryb, szczególnie leszczy i płoci, spulchniając zanętę. Do zanęt na wody płynące zaleca się dodatek 5-10%, a na stojące wody do 20%.

COPRAH MELASSE” to mieszanka zbliżona do „Coco Belge”. Dodatek smakowo-zapachowy o bardzo przyjemnym aromacie, przede wszystkim do zanęt leszczowych. Jest klejąca. Proporcja: około 10-20%.

Arachidy, czyli orzeszki ziemne, są również popularnym dodatkiem. Mączka wysokoproteinowa z orzeszków ziemnych jest bardzo pachnąca. Naturalne, zmielone orzeszki są bardzo tłuste (ponad 40%). Brązowa mąka z wytłoków jest niemal zupełnie odtłuszczona. Jest sycąca i mocno zlepiająca, zalecana jako dodatek na duże okazy leszczy i płoci oraz innych ryb karpiowatych. Proporcja: od 10% w wodach stojących do 20% w płynących. Uwaga: tego produktu nie należy próbować ani spożywać. Na Zachodzie Europy obrót mączką z arachidów jest zabroniony przez Europejską Komisję Gospodarczą (ONZ) ze względu na ryzyko rozwoju rakotwórczych grzybów (aflatoksyny).

DODATKI SMAKOWO-AROMATYCZNE:

MELASA: lepki, słodki, pachnący syrop, który silnie barwi i zlepia zanętę. Coraz częściej stosowany w zanętach gruntowych na leszcze. Dobrze komponuje się zarówno z mieszankami firmowymi, jak i prostymi produktami naturalnymi.

KARMEL: może występować w postaci mielonego, palonego cukru lub gęstego syropu. Jest sycący i bardzo klejący, stanowi dobry dodatek do zanęt na duże okazy ryb karpiowatych. Najlepiej dodawać go w niewielkich ilościach, rozpuszczony w wodzie przeznaczonej do nawilżania zanęty.

PV-1 zawiera od 15 do 30% cukru w postaci melasy. Składa się z bogatych w proteiny, mielonych wytłoków buraków cukrowych z dodatkiem nasion koniczyny lub lucerny. Może być stosowany jako składnik silnie klejący do gruntowych zanęt na rzekę (20-30%) oraz na wody stojące (10%). Ma duże wartości smakowe. Ponieważ melasa zawarta w produkcie powoduje zbijanie się zanęty w grudki, przed formowaniem kul zanętowych należy często rozcierać mieszankę.

MĄCZKA Z ORZECHÓW WŁOSKICH ceniona przez zachodnich karpiarzy. Używana jako dodatek smakowy i pobudzający do zanęt karpiowych. Jest sycąca, tłusta i zlepiająca. Stosowana w proporcji 10-15%.

PREPARATY SUSZONEJ KRWI BYDLĘCEJ, MĄCZKI MIĘSNE I KOSTNE cenione dodatki zanętowe, pobudzające i przywołujące, zalecane przede wszystkim do stosowania w chłodnych porach roku. Mączki mięsno-kostne i z krwi są stosowane głównie na wody zanieczyszczone. Łatwo się psują, dlatego doświadczeni wędkarze zalecają ostrożne eksperymentowanie z tymi produktami. W wodach czystych mogą działać odstraszająco.

DAFNIE SUSZONE I MIELONE mają właściwości pobudzające i spulchniające. Są skuteczne w zanętach smużących, na przykład na płocie i wzdręgi żerujące w pół wody. Do zanęt powierzchniowych stosowane w proporcji około 10%.

AROMATY WĘDKARSKIE

Spośród wielu aromatów, czyli dodatków zapachowych, najpopularniejsze to:

WANILIA: Wielu wędkarzy stosuje ten aromat do zanęt płociowych. Wędkarze wyczynowi i producenci zalecają go również na leszcze, karpie, karasie, jazie i krąpie.

NOSTRZYK: Mielone, aromatyczne ziele cenione przez łowców płoci.

CZOSNEK: Stosowany do zanęt płociowo-leszczowych. Zaleca się umiar w stosowaniu tej ostrej przyprawy, szczególnie w postaci świeżego wyciągu.

KOLENDRA: Mielone ziarna tej przyprawy lub olejek zalecane są głównie na leszcze. Na południu Francji ceniona jako dodatek płociowy. Francuscy wędkarze aromatyzują kolendrą nasiona konopi podczas gotowania. W postaci sproszkowanej można stosować nawet w proporcji do 20% objętości suchej masy zanętowej.

KMINEK: Popularna przyprawa polecana do zanęt płociowych i leszczowych. W postaci zmielonej stosowana w proporcji do 5%.

KOPER: Niezbyt popularny u nas aromat, zalecany szczególnie na płocie. Suszony i mielony stosowany w proporcji do 0,5%.

ANYŻ: Najczęściej stosowany w postaci olejku. Zalecany na płoć. Popularny na zachodzie Europy, choć zdania są podzielone. Jedni twierdzą, że działa wyłącznie w wodach silnie zanieczyszczonych, inni, że w wielu wodach działa na ryby odstraszająco.

KOZIERADKA: Rzadko stosowane u nas, mielone nasiona o warzywnym zapachu, stosowane do gruntowych zanęt płociowo-leszczowych.

Ponadto, jako dodatki zapachowe bywają stosowane goździki, cynamon, miód, a także (przede wszystkim do zanęt karpiowych) banan, kokos, czekolada oraz wieloowocowy aromat „tutti frutti”. „Tutti frutti” to jeden z najczęściej stosowanych zapachów do aromatyzowania kulek proteinowych.

SKŁADNIKI NEUTRALNE

Chociaż nie są spożywane przez ryby, te składniki są niezbędne do prawidłowego komponowania zanęt. Niestety, wielu wędkarzy wciąż je niedocenia. Składniki te wiążą zanętę, dociążają ją, zwiększają jej objętość oraz częściowo ją spulchniają. Coraz częściej spotyka się opinie doświadczonych wędkarzy, że glina, niegdyś popularna, nie jest najlepszym środkiem. Uważają, że zamula wodę i podrażnia delikatne tkanki skrzeli ryb, utrudniając im oddychanie, co wpływa na ich apetyt.

Bardzo cenionym dodatkiem neutralnym jest żwirek o średnicy od 0,5 do około 2 mm, który powinien być czysty i przesiany. Dodaje się go do wyrobionej, zwilżonej i przetartej zanęty.

Czysty piasek oraz ziemia z kretowisk są również często używane jako dodatki obciążające i objętościowe. Niektórzy znani mistrzowie wędki zalecają ostrożność w stosowaniu zarówno ziemi, jak i torfu. Twierdzą, że ich działanie w zanętach nie zawsze jest pozytywne. Można również stosować neutralny obciążający środek mineralny, taki jak bentonit Sensasa (w proporcji 10 do 20%), ale obecnie najbardziej preferowanego żwirku w zanętach gruntowych nic nie może zastąpić.

PRZYNĘTY ZANĘTOWE

Przynęta zanętowa to „to, co na haczyku” i stanowi dodatek do zanęty. W wędkarstwie wyczynowym jest to właściwie reguła. Najskuteczniejszymi dodatkami są czyste, wymyte, pachnące, drobne białe robaczki (nawonnione przed połowem atraktorem) oraz zanętowa ochotka, nawet w małych ilościach. Przynętą zanętową mogą być również ziarna kukurydzy, gotowane konopie albo kawałki czerwonych robaków, jeśli na nie właśnie łowimy ryby.

KOMPOZYCJE, PROPORCJE

Zanęty wędkarskie

W zasadzie można przyjąć, że większość produktów spożywanych przez ludzi i zwierzęta hodowlane może być używana jako zanęty. Ryby mają zadziwiającą zdolność przystosowania się do pokarmów niespotykanych w ich naturalnym środowisku, takich jak pszenica, kukurydza, orzeszki czy owoce. Anglicy łowią z powodzeniem karpie nie tylko na psie chrupki, ale i na swoje „sausage”, czyli kiełbaski z puszki. Kluczem do sukcesu jest zawartość białka.

Jest wiele produktów, które mogą wchodzić w skład zanęt, a liczba możliwych kombinacji jest ogromna. Jednak nie chodzi o mnożenie składników, lecz o ich odpowiedni dobór, przygotowanie i skomponowanie, aby każdy z dwóch, trzech lub czterech składników ujawnił swoje najlepsze cechy.

Sekret sukcesów zawodników tkwi nie w „cudownych” składnikach, ale w umiejętności dopasowania zanęty do łowiska i ryb oraz przytrzymania ich w nim przez krótki czas zawodów. Obserwowałem to wielokrotnie na zawodach, rozmawiałem z zawodnikami i wiem, że obowiązuje ich prosta, ale twarda zasada: albo potrafią sporządzić odpowiednią zanętę, albo „popłyną”, czyli złowią mało lub nic.

Piszę to nie po to, aby idealizować zawodników, ale aby zachęcić do korzystania z ich doświadczeń. Wielu wędkarzy rekreacyjnych poświęca teraz znacznie więcej czasu na przygotowanie zanęty, uznając, że to się opłaca. Podstawą sporządzania zanęty jest dostosowanie jej do typu łowiska i gatunku ryby. Wszystko zaczyna się od wyboru składników i ustalenia proporcji. Przyjmijmy, że przygotowujemy popularną zanętę płociowo-leszczową. Stosując zanęty, mamy ułatwione zadanie, bo wiemy, czym je uzupełnić. W przypadku zanęt importowanych bez polskiej instrukcji jest to trudniejsze, a dodawanie np. bułki tartej, kaszy kukurydzianej, kleju lub obciążenia powinno być ostrożne, aby nie zmienić właściwości mieszanki.

Mistrzowie wędki zalecają unikanie zbyt sycących, odżywczych kompozycji. Najczęstszym błędem jest zbyt skąpe używanie produktów neutralnych, czyli wypełniaczy. Im słabiej ryby żerują, tym mniej odżywcza powinna być zanęta i rzadziej podawana w łowisko.

Drugą metodą przygotowania zanęty płociowo-leszczowej jest użycie prostych produktów naturalnych. Należy pamiętać o warunkach wodnych i gatunkach ryb, a także o właściwościach poszczególnych produktów. Kasza kukurydziana jako składnik bazowy, wraz z obciążeniem, może stanowić około 60-70% masy zanętowej. Dokładne proporcje kaszy, żwirku lub kleju zależą od warunków łowiska.

Składniki pobudzające, smużące i spulchniające mogą stanowić 20-30%, a produkty smakowo-zapachowe 5-10%, w tym dodatki typu „Coco Beige”, „Arachid” lub „Coprah Melasse”. Warto pamiętać o opinii W. R. Kremkusa: „Mniej znaczy więcej”. Przesada w stosowaniu aromatów jest bardziej szkodliwa niż ich umiarkowane dawkowanie.